داد و ستد :

بشر به این نتیجه رسید که برای تهیه ی نیازهای خود باید به نوعی تعامل با سایر افراد جامعه بپردازد. یعنی با ارائه ی کالاهای تولیدی خویش به دیگران کالاهای مورد نیاز خویش را که توسط دیگران تولید شده بود تهیه نماید. این عمل در محیط ساده و کم دغدغه روستایی به آسانی و با تفاهم متقابل انجام می پذیرفت. به این عمل یعنی دادن یک کالا در قبال ستاندن کالای مورد نیاز دیگر داد و ستد یا مبادله کالا به کالا گفته می شود.

برای تهیه ی برخی از کالاهای تخصصی نیاز به سفر و جست و جو در روستاهای همجوار و یا دوردست بود. افرادی به نام بازرگان کالاهای مختلف را تهیه نموده و با خود در شهرها جا به جا می کردند و یا تعویض توافقی کالاها به تجارت پرداخته نیازهای مردم را به کالاهای مختلف بر طرف می کردند.

پیدایش پول :

برای آسانتر و بهتر انجام شدن مبادلات نیاز به کالاهایی به عنوان کالای حد واسط یا پول بود. پول اولیه می توانست شامل یک یا چندین کالای با ارزشی باشد که دارای برخی از ویژگیهای زیر است :

کمیاب باشد.

با ارزش باشد.

فاسد شدنی نباشد.

موارد مصرفی متعددی داشته باشد.

از قابلیت حمل و نقل آسان بر خوردار باشد.

با تغییر شکل- حجم- اندازه- ماهیت و ارزش خود را از دست ندهد.

بارزترین این کالاها فلزات بودند. ابزار و ادواتی مانند تبر-تیغه خنجر و ... در ابتدا این نقش را بر عهده گرفتنه علاوه بر جنبه کاربرد ابزارها به عنوان پول نیز در معاملات مورد استفاده قرار می گرفتند. بازرگانان جهت ایجاد نظم بیشتر در معاملات از فلزات مختلف مانند آهن- سرب- مس- نقره- طلا و آلیاژهای حاصله از آن مانند برنز (ترکیب مس و قلع) الکتروم (ترکیب طلا و نقره) اشیایی به شکل شمش- مفتولهای سیمی باریک- میله- حلقه هایی شبیه دستبند و قطعاتی چهار گوش یا مدور و ... تهیه نموده و در معاملات و مبادلات کالاها و یا املاک مورد استفاده قرار می دادند.

پول مفتولی :

ابتدایی ترین نوع پول شاید مفتولهای باریکی بود که به شکل فنر از دو طرف پیچیده شده و در قسمت میانی با زایده ای دسته مانند به هم مرتبط بودند . در معاملات روزانه از مفتول ها به شکل کامل و یا به صورت بریده هایی از آن استفاده می شد.به مرور زمان مفتولهای تابیده خرد و خردتر شده و عملا از چرخه خارج می شدند. کهنترین نمونه از این پول در موهنجوداروی پاکستان کشف شده است و در ایران نمونه هایی در منطقه ی "نوشیجان تپه" یافت شده است

حلقه های مبادله ی کالا

بازرگانان با تولید حلقه های مبادلاتی کالا در وزن ها و اندازه های مختلف قدمی بلند در آسان تر شدن مبادلات کالا بر داشتند. این حلقه ها از جنس طلا- نقره- برنز- مس تولید شده و وارد چرخه ی بازار معاملات گردید. نمونه هایی از این حلقه ها در شوش یافت شده که متعلق به دو هزار سال پیش ار میلاد است.

نخستین سکه ها :

تاریخچه پیدایش سکه به قرن هفتم پیش از میلاد و یا بیشتر از آن میرسد. برخی معتقدند نخستین سکه ها در قرن هفتم پیش از میلاد در منطقه اژین با نقش لاک پشت ضرب شده است. برخی نخستین سکه ها را به سناخریب پادشاه آشور نسبت می دهند

اما به اعتقاد هرودت نخستین سکه های استاندارد در حدود 565 قبل از میلاد توسط کرزوس پادشاه لیدی ضرب گردید. این سکه ها در برابر حلقه های مبادلاتی دارای ویژگی های متعددی از قبیل وزن و جنس و عیار مشخص و ثابت بودند.

نقش ایجاد شده بر سکه ها در واقع اثر مهر دولتی کرزوس بود که استاندارد بودن سکه ها را تایید می کرد. کرزوس برای حمایت از اختراع خود قانون سختگیرانه ایوضع نمود. تولید سکه ها منحصرا در اختیار دولت بود و مجازات افرادی که مخفیانه به ضرب سکه می پرداختند مرگ بود

در سال 546 کوروش هخامنشی کشور لیدی را تسخیر نمود. با اینکه وی متوجه لزوم سکه و تاسیس ضرابخانه شده بود ولی مرگ به او این فرصت را نداد لذا داریوش هخامنشی ( 522-486 ق . م ) اولین کسی بود که به ضرب سکه در ایران اقدام نمود

از آن به بعد در دوره های مختلف تاریخی سکه های متفاوت در این سرزمین ضرب گردیده است که که نقوش آنها بیانگر بسیاری از وقایع و آداب و رسوم مربوط به دوره خود می باشند. به عنوان مثال سیمای پادشاهان، انواع تاج ها، تزیینات لباس، آرایش مو و چهره، خط و تحول آن، القاب شاهان، قدرت زمان سلطنت آنها و همچنین نام شهرهای مرکزی که در آنجا ضرابخانه وجود داشته کمک شایانی به محققان و پژوهشگران تاریخ نموده است

ضرب سکه :

برای تولید سکه ها ابتدا قطعاتی از فلز استاندارد شده را با نام پولک یا قرص سکه در شکل و اندازه های مشخص و ثابت قالب ریزی و یا به صورت ورقه ی گرد می بریدند تا در حد امکان شرایط ظاهری جنسی و وزنی یکسانی داشته باشند. برای ایجاد تصویر و یا نوشتار بر روی این قطعات نیاز به دو قطعه قالب یا "سر سکه" و یا "درم میخ " بود.

نوشتار و یا تصویر مورد نظر به شکل وارونه بر روی فلز نسبتا سخت قالب نقش شده و کنده کاری های لازم جهت ایجاد قالب بر روی آن انجام می شد.

یکی از سر سکه ها را به عنوان قالب زیرین (معمولا نقش روی سکه) بر روی پایه یا سندانی ثابت می کردند و قرص سکه (قطعه فلز استاندارد شده) مورد نظر را پس از گداختن در داخل کوره بر روی قالب زیرین قرار داده و با نهادن قالب رویی بر روی آن و زدن ضربه ی چکش اثر قالب ها بر روی قرص سکه منتقل می گردید و سکه تولید می شد. مجموعه این کارها در محلی با نام ضرابخانه یا درم سرا انجام می شد. به کارگزار یا تولید کننده ی سکه در دوره ی ساسانیان "میخ کار" و در دوره های متاخر تر "ضراب باشی" و یا "امین الضرب" می گفتند.

علی عزیزیان

دفینه یابی مدرن و حرفه ای

کپی برداری بدون ذکر منبع تخلف محسوب می شود

سکه های قراضه : به سکه هایی که به هر دلیل منطقی با قیچی (مقراض) و یا هر وسیله دیگر بریده شده باشد، اصطلاحا سکه قراضه می گویند. در اوایل دوره اسلامی مردم جهت گریز از پرداخت کامل جزیه و مالیات به دولت، حاشیه درهم های ساسانی را پیش از ادای مالیات به نفع خود می بریدند تا وزن کمتری سکه پرداخت کنند.در مواردی نیز به دلیل نبودن سکه در اندازه های مختلف (پول خورد) مجبور به نصف کردن سکه ها می شدند.

سکه های سورشارژ: برخی از مخالفان دولت در زمان شورش و پیش از به قدرت رسیدن، به دلیل این که فرصتی برای تهیه قالب برای ضرب سکه به نام خود نیستند، اقدام به ضرب نوشتاری کوتاه و بر سکه های رایج می نمایند. با این عمل هم دولت مرکزی را به رسمیت نشناخته  و هم این که خودشان را به سایر مخالفان دولت مرکزی معرفی می نمایند.

سکه های بدلی : این سکه ها یا در زمان رواج از طرف ضرابخانه دار سودجو و یا مردم عادی با روکشی از فلزات با ارزش بر روی فلزات پست تولید می شد و یا این که در دوره های بعد و حال حاضر از طرف متقلبین جهت فروش به مجموعه داران و موزه ها تولید می شود.

سکه های خفاف: در طول تاریخ برخی از شاهان جهت دادن عیدی به رعایا در روزهای خاص از سال، سکه هایی بسیار نازک و بعضا یک رو تولید کرده و در روز حضور مردم در پای دیوار قصر بر سر مردم می افشاندند. به این سکه ها به دلیل داشتن وزن بسیار کم اصطلاحا سکه های خفاف می گویند.

شبه سکه یا پولک: نمونه هایی از سکه ها به صورت غیر رسمی از سوی مردم در بازار شهرها تولید می شود تا در عروسی ها بر سر و قدوم عروس و داماد ریخته شود. در مواردی برخی از پولکها که به ظاهر بسیار شبیه سکه های واقعی و رسمی بودند، به عنوان آرایه از طرف زنان عشایر مختلف مورد استفاده قرار می گرفت. به این قطعات به دلیل وزن بسیار کم و شباهت زیاد به سکه ها اصطلاحا شبه سکه می گویند.برخی از این شبه سکه ها از جانب سازمانهای غیر دولتی به منظور غیر سیاسی و مراسمها و یادبود ها تولید می شوند.

سکه های ارور: ضراب در هنگام ضرب سکه به هر دلیلی مانند لغزش دست، تکان خوردن سکه، درست قرار ندادن سر سکه بر روی فلز، و حتی اشتباه در نوشتاری سکه به وسیله حکاک سر سکه ها و به طور کلی هرگونه خطا و اشتباه در سکه ، به آن سکه اصطلاحا سکه ارور یا اشتباه گویند. در سکه های چکشی چون به وسیله دست ضرب می شدند این اتفاق عادی بوده و در سکه های ماشینی چون به وسیله دستگاه و به طور منظم سکه ها ضرب می شوند و درصد خطا بسیار کم است هر گونه اشتباه برای ما جالب می باشد.

استفاده جانبی از سکه :

سکه ها علاوه بر این که به عنوان ابزار مبادله کالا بودند، در طول تاریخ از طرف مردم در کارهای دیگر نیز مورد استفاده قرار گرفته اند. از جمله کاربرد آرایه ای سکه ها بود. سکه ها عموما به صورت انگشتر.گردن آویز. دکمه لباس. پیشانی بند. گوشواره. ویا پولک دوزی بر روی لباس استفاده می شدند.

در برخی موارد از سکه ها در ساخت ابزار استفاده شده است. در مواردی برخی از مردم و بازرگانان که همواره کاروانهای تجاری از شهری به شهر دیگر عزیمت می کردند جهت حفظ بخشی از سرمایه خود از غارت راهزنان سکه ها را سوراخ نموده و از داخل به لایه های میانی لباس زیرین که معمولا مندرس بود می دوختند تا پس از دست برد احتمالی راهزنان بخشی از سرمایه را حفظ کرده باشد.

برچسب ها: جعلی, سکه شناسی, سکه های ارور, سکه های بدلی, سکه های خفاف, سکه های سورشارژ, سکه های قراضه, شبه سکه یا پولک